Bouwstenen burgerschap (letterlijk) in beeld op De Hilt
Ook meedoen als actief burger moet je leren
Op De Hilt in Helmond is burgerschap ingebed in de dagelijkse praktijk en schoolcultuur. Teamleden ontwikkelden bouwstenen en doelen die zij letterlijk in beeld brengen bij leerlingen in het speciaal en in het voortgezet speciaal onderwijs. Zo gaan die echt bij ze leven, hopen orthopedagoog Lotte van Doorn en coördinator Nicole van den Eijnde.
In de grote zaal van De Hilt in Helmond wordt flink geoefend voor het Hiltfestival. Leerlingen treden op voor elkaar en voor hun ouders: reuze spannend natuurlijk. Net als het traditionele Hegewipi- dan treden leerlingen samen met leerkrachten op – hoort dit festival structureel bij de pedagogische aanpak om leerlingen positieve leerervaringen te laten opdoen in allerlei sociale situaties.
Als dit al geen burgerschap is … “We doen al veel om leerlingen goed voor te bereiden op hun deelname aan de samenleving”, bevestigt Lotte. Toch wilde het team het burgerschapsonderwijs versterken. Het resultaat: een mooie samenhangende doorgaande lijn.
Burgerschapswand is klaar
“Hier hangen ook de iconen die horen bij onze bouwstenen voor burgerschap”, wijst Nicole naar de burgerschapsmuur in de zaal. “Door ze hier zichtbaar te maken, hopen we dat ze gaan leven voor leerlingen.”
In de zaal wordt namelijk ook samen gegeten en vinden de weekopeningen en weeksluitingen plaats. Allemaal momenten om het gesprek aan te gaan over burgerschap. “We hangen foto’s op bij de bouwstenen om het lekker visueel te maken. In ons nieuwe 21e eeuwse vaardighedenlokaal hebben we ook een greenscreen die we kunnen gebruiken om foto’s en filmpjes te maken.”
De leerlingen gaan er veel op uit en ook die momenten worden vastgelegd. Van een schaakcompetitie waar winst en verlies bij komt kijken tot een excursie naar de Tweede Kamer: van álles valt te linken aan de bouwstenen burgerschap, leggen Lotte en Nicole uit.
‘Drieluiken’ in de klas
Leerkrachten gaan ook met hun individuele leerlingen in gesprek over burgerschap. Daarvoor zijn ‘drieluiken’ gemaakt waarop de iconen van de bouwstenen herkenbaar zijn. Bij elke bouwsteen horen ‘hoofddoelen’ en subdoelen, die de leerkracht als leidraad kan nemen in het gesprek.
Lotte en Nicole zijn trots op het resultaat, vooral omdat het hele team daarbij betrokken was. Een meerdaagse teamcursus was daarvoor een goede start. Onder leiding van een burgerschapsexpert ging het team in groepjes aan de slag om zelf de burgerschapsdoelen te maken waaraan zij met hun leerlingen willen werken.
Echt van De Hilt zelf
Het was best een hele klus om doelen in begrijpelijke taal te formuleren en om er een logische opbouw en doorgaande lijn in te krijgen, zodat burgerschap in het voortgezet speciaal onderwijs bijvoorbeeld ook goed aansluit op wat leerlingen in het speciaal onderwijs hebben geleerd. “Maar nu ligt er wat wij als team van De Hilt écht willen meegeven aan onze leerlingen”, vindt Lotte.
Door als team aan de slag te gaan met burgerschap werd ook bevestigd dat je burgerschap ‘de hele dag door doet’, merkte Nicole, die zelf ook nog voor de groep staat. “De bouwstenen helpen wel, omdat je nu bewuster kunt terugpakken op de doelen die we hebben gemaakt”, denkt zij. “Hopelijk gaan we hierdoor als teamleden bewuster en vanzelfsprekender praten met leerlingen over de verschillende bouwstenen.”
Burgerschap: leren samenleven met elkaar
Scholen zijn belangrijke ontmoetingsplaatsen. Juist omgaan met medeleerlingen die anders zijn of anders denken, zorgt ervoor dat leerlingen onderling een verdraagzame houding kunnen ontwikkelen. Scholen zijn verplicht om aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale cohesie.
Actief burgerschap is de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van de Nederlandse samenleving en daaraan een actieve bijdrage te leveren. Sociale cohesie legt de nadruk op gelijkwaardigheid en gedeelde waarden, ongeacht ieders achtergrond. Het gaat om het leren samenleven met elkaar. Dat alle burgers deelnemen aan de maatschappij en bekend zijn met en betrokken bij uitingen van de Nederlandse cultuur in haar verscheidenheid. Bron: Expertisepunt burgerschap
Scholen geven zelf kleur aan burgerschap
Scholen hebben veel vrijheid om zelf kleur te geven aan burgerschap vanuit de eigen identiteit. De Inspectie van het Onderwijs toetst of scholen zorgen voor een schoolcultuur waarin alle medewerkers de basiswaarden van de democratische rechtsstaat als centrale spelregels hanteren en voorleven:
- het gelijkheidsbeginsel: iedereen en elke groep is van dezelfde waarde, ongeacht denkbeelden of gebruiken
- vrijheid van meningsuiting: je mag uitdragen wat je wilt en tegen anderen in gaan, wel binnen de kaders van de basiswaarden uit de wet
- begrip voor anderen: iedereen probeert te begrijpen waar de anderen hun denkbeelden vandaan hebben en waarom het belangrijk is voor hen
- verdraagzaamheid: iedereen krijgt de ruimte om zichzelf te zijn en geaccepteerd te worden
- het afwijzen van onverdraagzaamheid: je staat intolerantie naar andere mensen of groepen niet toe
- het afwijzen van discriminatie: je staat achterstelling van bepaalde mensen of groepen niet toe
- actieve bevordering van autonomie: dat iedereen zelf kan bepalen wie hij/zij wil zijn en haar leven wil leiden. Je kunt zelf bepalen welke denkbeelden je erop na houdt, wel binnen de kaders van de basiswaarden uit de wet
- verantwoordelijkheidsbesef: iedereen neemt verantwoordelijkheid voor wat ze zeggen en doen en draagt bij aan de samenleving en democratie goed te laten functioneren
Kerndoelen in ontwikkeling
Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) heeft in opdracht van het ministerie van OCW samen met het onderwijsveld concept-kerndoelen gemaakt die nu beproefd worden in de praktijk. Kerndoelen geven richtlijnen en minimumeisen voor het onderwijsaanbod en het niveau van kennis en vaardigheden dat kinderen (moeten) opdoen.